Mariska Kret is psycholoog, onderzoeker en hoogleraar Cognitieve Psychologie bij Universiteit Leiden. Zij is nieuwsgierig naar emoties van chimpansees. Mariska kijkt niet alleen naar mensen, maar ook naar onze harige neven, de chimpansees, om dit mysterie te ontrafelen.
Blije en boze chimpansees
Jij en ik hebben emoties. Wij kunnen blij zijn of heel boos. Zenuwachtig of verdrietig. We kunnen verrast zijn, of misschien wel verliefd. Apen, en andere dieren, hebben ook emoties. Maar omdat wij geen chimpanseetaal spreken, is het soms een raadsel om te begrijpen wat ze echt voelen. Apen uiten hun emoties soms hetzelfde, en soms juist anders dan jij en ik. Samen met mijn team duik ik in de wereld van apenemoties en ontrafel ik de spannende taalpuzzel.
Familie van de aap
Miloenen jaren geleden liepen mensen nog niet rond op aarde. Tenminste, niet zoals we er nu uitzien. Mensapen en de mens stammen af van een oeroude aap die ongeveer tien miljoen jaar geleden leefde. Wist je dat het DNA van mensen en chimpansees meer op elkaar lijkt dan dat van gorilla’s en chimpansees? Eigenlijk zijn mensen apen met veel minder lichaamshaar. We zijn allemaal op een eigen manier aangepast aan onze omgeving. Dat heet evolutie.
Dat we familie zijn, kun je dus nog zien in ons DNA. Maar ook aan de vorm van onze handen en de manier van communiceren. Onze emoties hebben een lange geschiedenis. Als je goed naar mensapen kijkt, zie je veel overeenkomsten met jou en mij. In het uiterlijk, maar ook in gedrag. Ik ben nieuwsgierig of chimpansees emoties herkennen en hoe zij omgaan met deze emoties van soortgenoten.
Tv kijken
En dat onderzoek ik via foto’s en filmpjes. In het binnenverblijf van de chimpanseegroep heb ik een tv neergezet. Wanneer de apen willen, kunnen zij een kijkje nemen. Ze kunnen dus zelf kiezen of ze mee willen doen. Soms hebben we geluk, soms pech.
In de tv zit een cameraatje verstopt die de ogen van de aap volgt. Dit heet ‘eyetracking’ en betekent in het Engels ‘oog volgen’. Zo kunnen wij precies zien waar de aap naar kijkt. Bijna alsof we hun gedachten kunnen lezen.
Limonade
Maar als een aap voor de televisie kruipt, is er een nieuwe uitdaging: hoe zorgen we ervoor dat de apen hun hoofd niet teveel bewegen? We willen het ‘televisie kijken’ zo leuk mogelijk maken. Daar heb ik iets op bedacht: limonade. Als een chimpansee lekker aan het drinken is, beweegt hij of zij het hoofd niet en wordt de aap niet afgeleid. Slim hè?!
Foto’s en filmpjes
Terwijl de apen genieten van de limonade, krijgen zij filmpjes en foto’s te zien. Op deze beelden zien de chimpansees soortgenoten in de natuur.
Ik laat filmpjes en foto’s zien waarop apen elkaar vlooien, agressief zijn of juist samen spelen. Met een beetje geluk gaat één van de chimpansees voor de tv zitten. Stel: ik start een filmpje van twee apen die met elkaar vechten. Dan kan ik precies zien voor wie de chimpansee aandacht heeft: de agressieveling of het slachtoffer. Maar wat zegt dit?
Mensen
Nou, uit onderzoek weten we dat mensen eerder naar een ‘dominant’ figuur kijken. In dit voorbeeld is dat dus de agressieveling. Chimpansees lijken dit ook te doen.
Bonobo’s (andere mensapen) kijken eerder naar de emoties van onbekende bonobo’s dan bekende soortgenoten. Bij de mens is dit precies andersom. Ik verwacht dat chimpansees hierin meer op de mens lijken. Maar of dat ook echt zo is, hoop ik in DierenPark Amersfoort achter te komen.
Nog meer (apen)kennis
Met dit superinteressante onderzoek leren we heel veel over apen. Maar ook over onszelf. We komen er stapje voor stapje achter welke emoties mensapen hebben. Als mensen dezelfde emoties kennen, dan betekent dit dat deze manier van kijken heel oud is – misschien wel tien miljoen jaar oud!
Maar dat niet alleen. Door te begrijpen wat een chimpansee voelt en denkt, kunnen we beter voor onze harige neven zorgen. Ik hoop dat dit onderzoek helpt om het dierenwelzijn (het geluk van het dier) in dierentuinen nog beter te kunnen maken.
Foto’s insturen
En jij kan mij helpen. Dit onderzoek in Amersfoort is pas kort geleden gestart. We blijven de chimpanseegroep nog heel lang volgen. Nog wel vijf jaar! Om dit onderzoek te vergroten, ben ik op zoek naar foto’s en filmpjes van deze apengroep. Als jij kort geleden een foto of filmpje hebt gemaakt, mail die dan naar mij. Op mijn website lees je hoe je de foto’s en filmpjes precies kan versturen. Je helpt dan niet alleen mij om apenemoties nog beter te begrijpen, je kan ook een leuk geldbedrag winnen.
Apen zijn superinteressant en lijken heel erg op ons. Dus de volgende keer dat je naar een chimpansee kijkt, onthoud dan dat ze misschien meer op ons lijken dan je denkt!