Op 3 november beleefde DierenPark Amersfoort een zwarte dag. In de ochtenduren ontsnapte er een aantal chimpansees uit hun verblijf. Oorzaak was een menselijke fout. Een aantal apen keerde spoedig terug in hun verblijf, twee chimpansees niet: Mike (55 jaar) en zijn kleinzoon Karibuna (20 jaar).
Op het moment van de ontsnapping waren er bezoekers en medewerkers in het park. Om een acute levensgevaarlijke situatie te beëindigen, zijn deze twee mannelijke chimpansees neergeschoten. Tijdens en na de ontsnapping raakten er geen mensen gewond.
De noodzakelijke beslissing om twee chimpansees neer te schieten, heeft geleid tot ontzettend veel verdriet en geldt als een van de meest ingrijpende momenten uit de geschiedenis van ons park. De twee apen maakten al heel lang deel uit van de chimpanseegroep en waren zeer geliefd. Karibuna was de alfa-man, een van de chimpansees die de groep leidde. Mike was de oudste chimpansee en woonde al meer dan vijftig jaar in het park. Deze nestor groeide uit tot de bekendste bewoner van het dierenpark.
Hoe gaat het met de chimpanseegroep?
Vlak na de gebeurtenis was de chimpanseegroep ontdaan en van slag. Karibuna was de alfa-man; hij en Kumi hadden afwisselend de leiding over de groep. Mike was onze oudste chimpansee, hij woonde al meer dan vijftig jaar in het park. De chimpanseegroep was de eerste dagen na de gebeurtenis wat timide. De chimpen hadden uitgebreid de tijd nodig voor het verdere rouwproces, maar het gaat inmiddels goed met de dieren. De routines, die belangrijk zijn voor de chimpansees, worden weer als vanouds opgepakt. Chimpansee Kumi was eerst zoekende in zijn rol, maar pakt de rol van groepsleider steeds meer op zich. De groepsharmonie, die belangrijk is voor de groepsstructuur, is weer goed hersteld.
Om Mike en Karibuna te herdenken, wordt er samen met een groep dieren(park)liefhebbers gewerkt aan een passende herdenkingsplek. Dit biedt bezoekers en medewerkers een manier om stil te staan bij de verschrikkelijke gebeurtenis en het verlies van de twee chimpansees. Deze plek wordt in maart opgeleverd.
De ontsnapping heeft veel impact. Niet alleen op onze chimpanseegroep, maar ook op onze medewerkers en bezoekers die dit van dichtbij hebben meegemaakt. Aan hen verlenen wij slachtofferhulp. Wij hebben contact opgenomen met de bezoekers die op het moment van de gebeurtenis in het park aanwezig waren. Wat er is gebeurd, heeft ook een enorme impact op de medewerkers en in het bijzonder de dierverzorgers. Wij willen iedereen bedanken voor alle steunbetuigingen, dat helpt ons enorm in het verwerkingsproces.
Uitslag onderzoek
DierenPark Amersfoort heeft aan incidentenonderzoeksbureau Intergo gevraagd een onderzoek uit te voeren naar aanleiding van de ontsnapping van de chimpansees. Dit bureau is gespecialiseerd in het maken van risicoanalyses en het houden van incidentenonderzoek. Er is gekozen voor dit bureau, omdat zij jarenlange ervaring hebben met dit soort onderzoeken (Prorail, Schiphol, verschillende ziekenhuizen). Het dierenpark vond het belangrijk om van een uitzonderlijke situatie als deze, die nog nooit eerder was voorgekomen in een Nederlandse dierentuin, te leren door een externe en onafhankelijke toetsing over de gehanteerde werkwijze. Intergo heeft voor dit onderzoek onder andere gesproken met experts over de gevaarzetting, interviews afgenomen met betrokken medewerkers en bezoekers, locatieonderzoek gehouden en deskresearch gedaan naar de toegepaste technieken die worden gebruikt bij ons chimpanseeverblijf.
In het onderzoek wordt gekeken naar de totstandkoming van de ontsnapping, maar ook naar het neerschieten van de apen. Deze twee aspecten worden in onderstaande alinea’s toegelicht.
Oorzaak ontsnapping
De chimpansees konden ontsnappen door een menselijke fout: de toegang tot het chimpanseeverblijf werd niet volledig gesloten en er is geen controle uitgevoerd op het sluiten van het verblijf. Intergo heeft bij het incidentenonderzoek gekeken naar de geldende werkinstructies, protocollen en organisatorische borging die gelden op het gebied van Dierverzorging en Veiligheid in het dierenpark. Uit het onderzoek blijkt onder andere dat er nu vooral wordt geleund op de ‘mens’, waarbij er checks en dubbelchecks moeten worden gepleegd op de handelingen. Op advies van Intergo is het dierenpark begonnen met de implementatie van deze maatregelen. Zo worden er zogenaamde ‘additionele barrières’, fysieke handelingen, toegevoegd. Hierbij waarborgt de techniek dat een bepaalde handeling pas kan worden verricht als een andere bepaalde handeling is gedaan. Daarmee wordt de kans op herhaling van een incident verder verkleind.
Neerschieten chimpansees
Na de ontsnapping is in eerste instantie getracht de chimpansees terug in hun verblijf te krijgen met voedsel. Bij een aantal apen is dit gelukt, bij twee chimpansees, Mike (55 jaar) en Karibuna (20 jaar), helaas niet. Deze chimpansees gingen verder het park in en kwamen daarbij in contact met bezoekers. Medewerkers van het dierenpark waren door hun ontsnapping in acuut levensgevaar doordat deze twee apen hen aanvielen. Om de levensgevaarlijke situatie te beëindigen, zijn de chimpansees neergeschoten met een vuurwapen conform het geldende veiligheidsprotocol.
Uit het onderzoek is gebleken dat dit de enige en juiste interventie was die een einde kon maken aan deze levensbedreigende situatie. Overgaan op het geven van een verdoving was geen optie. In het onderzoek wordt geconcludeerd dat een verdovend middel alleen kan werken in een zogenaamde ‘gecontroleerde situatie’. Daar was, op de plek waar de chimpansees zich in het park begaven, geen mogelijkheid voor. Daarnaast had de voorbereiding, inbrenging en inwerking van de verdoving te veel tijd gekost in de acute noodsituatie die was ontstaan. Daarmee zou de levensgevaarlijke situatie niet adequaat kunnen worden beëindigd. Mogelijkheden als het vangen van de apen met een net en het gebruikmaken van middelen als een taser en/of pepperspray waren geen opties. Onder andere omdat de medewerkers daarvoor te dicht in de buurt van de chimpansees moesten komen (binnen een afstand van zeven meter) waarbij hun veiligheid in groot gevaar zou zijn.
Opvolging onderzoek
Met de resultaten van het onderzoek vangt een volgende fase aan rondom deze ingrijpende gebeurtenis. Een ontsnapping van chimpansees, met als gevolg het neerschieten van twee zeer geliefde dieren, is nog nooit eerder in de 73-jarige geschiedenis van het dierenpark voorgekomen en heeft grote impact gehad op de bezoekers en medewerkers. DierenPark Amersfoort zal de leerpunten uit het onderzoek implementeren in de interne werkprocessen en fysieke inrichting van het verblijf.